Programmatisch toetsen: waarom en hoe?

Programmatisch toetsen is binnen het HO een nieuwe vorm van toetsen en leren. Hiermee kijk je breder naar de student als geheel, om zo een valide oordeel te vellen over zijn of haar competenties. Waarom is dat wenselijk? Wat is programmatisch toetsen dan precies? En hoe kun je ermee aan de slag?

Onderwijs als een continue proces

Toetsen moeten een duidelijke meerwaarde hebben en onderdeel zijn van het leerproces. De laatste jaren is men echter steeds kritischer:

• Wat zegt een toets nu precies over het niveau van een leerling/student?
• In hoeverre draagt toetsen bij aan het leren?
• Of zit het juist in de weg, mede door de bijkomende stress?

Dit is onderdeel van een breder maatschappelijk gesprek over onderwijs, waarbij de focus steeds meer ligt op het leren als continue proces, in plaats van het becijferen van dat leren. Zo gaat het bijvoorbeeld steeds meer over het belang van heldere doelen, gepersonaliseerd leren, kennis delen, zelfregulerend vermogen, ‘fouten maken mag’, effectieve feedback en hulp bij de vervolgstappen van leerling of student. Een programma vol met toetsen geeft hier weinig ruimte voor en kan zelfs een negatieve werking hebben op het leerrendement.

Van aparte toetsmomenten…

De maatschappelijke beweging richt zich dus op een nieuwe vorm van leren en toetsen. Een inmiddels ingeburgerde ontwikkeling is het formatief evalueren. Daarbij blijft in de praktijk echter vaak wel staan dat je uiteindelijk naar één toetsmoment toe werkt: in hoeverre zegt dat ene moment nu iets over de student in z’n geheel? En in hoeverre is het noodzakelijk dat aparte toetsmoment te hebben, als er tijdens de lessen of daarbuiten al voldoende wordt aangetoond? Dit soort vragen gaat over de validiteit van toetsen – iets anders dan de objectiviteit. Het vraagt om een meer holistische benadering van leren en toetsen, en dat is precies waar het programmatisch toetsen over gaat.

…naar programmatisch toetsen

Zie programmatisch toetsen als een sleutel tot de feedbackcultuur. Deze toetsvorm gaat uit van de gedachte dat de student tijdens zijn opleiding complexe vaardigheden en competenties ontwikkelt, die hij nodig heeft op de arbeidsmarkt. Deze complexe vaardigheden zijn niet in één toets te vatten en vragen om een bredere kijk.

Daarbij is het zo dat bij de traditionele manier van toetsen een zak- of slaagregeling hangt aan iedere toets. Bij programmatisch toetsen zijn toetsen onderdeel van het leerproces van de student en gebruik je deze om te sturen en stimuleren, en om beslissingen over de voortgang te onderbouwen. Er wordt daarbij uitgegaan van langere leerlijnen en veel verschillende toetsmomenten. Deze momenten zijn bedoeld om feedback te geven en het zo tot een leermoment te maken.

Programmatisch toetsen kan worden gezien als een ver doorgevoerde vorm van formatief evalueren. Vergelijk het met een foto: als je één enkele pixel ziet, heb je nog geen idee hoe het totaalplaatje eruit ziet. Bij programmatisch toetsen verzamelt de student voldoende informatie om een haarscherp beeld te creëren. Op basis van het totaalplaatje worden beslissingen genomen. Als docent beoordeel je uiteindelijk op basis van verschillende informatie. Deze data is tot stand gekomen door een veelzijdig leerproces waarin feedback een cruciaal onderdeel is geweest.

Hoe ga je aan de slag met programmatisch toetsen?

Om met programmatisch toetsen aan de slag te gaan, is het belangrijk om aandacht te hebben voor het curriculum, het systeem en het team.

Dit laatste onderdeel is het allerbelangrijkst bij programmatisch toetsen. Hoe goed je een curriculum en systeem ook inricht, uiteindelijk draait het – zoals altijd – om het docentengedrag. Zo is het belangrijk:

• korte lijntjes met elkaar te houden;
• te willen vallen en opstaan;
• een gezamenlijke visie op leren te hebben en te weten hiernaar te handelen.

Begrippen als feedback en scaffolding moeten onderdeel zijn van de (professionele) cultuur om programmatisch toetsen tot een succes te maken. En dat kost tijd. Het is daarbij aan te raden om actief te werken aan de didactische en pedagogische bekwaamheid van een team, bijvoorbeeld door het te integreren in het BKE of SKE traject.

In het studiejaar 2018 – 2019 is binnen de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN) gestart met programmatisch toetsen. Waarom deze keuze? Hoe verliep het ontwerpproces? En hoe ziet de praktijk er nu uit? Lees hier deel 1 van het tweeluik wat door een docent is geschreven naar aanleiding van het eerste jaar.

Dit blog is afgeleid van het artikel van Wessel Peeters, Onderwijskundige HAN University of Applied Sciences. Lees ook deel 2: Didactiek, beoordeling en reflectie bij programmatisch toetsen

---

Aan de slag? Leertrack Programmatisch Toetsen

Op dag 2 van het congres Toetsen en Examineren in het HO neemt Wessel Peeters je mee in de implementatie en best practices van programmatisch toetsen. Ook ga je zelf aan de slag! Wil je een compleet overzicht van alle sessies tijdens dit congres?